Ubóstwo emerytalne kobiet

Rosnąca rola zabezpieczenia emerytalnego w demograficznie starzejących się społeczeństwach jest niezaprzeczalna. Tymczasem malejąca stopa zastąpienia (czyli wysokości emerytury w stosunku do ostatniej pensji), niestabilność zatrudnienia i ubezpieczenia mogą przyczynić się w przyszłości do zwiększenia ryzyka ubóstwa osób starszych.  Jednocześnie systemy emerytalne, które powstawały na przełomie XIX i XX w. w sposób wyraźny faworyzowały mężczyzn. Obecnie, mimo usunięcia większości barier prawnych w samych systemach emerytalnych, kobiety nadal otrzymują znacznie niższe świadczenia niż mężczyźni i narażone są na ubóstwo i wykluczenie społeczne w starszym wieku. Gorszą sytuacje kobiet w systemie emerytalnym prezentują m.in. poniższe dane:

 
·         Ryzyko ubóstwa i wykluczenia społecznego w państwach UE wynosi 16,9% w przypadku mężczyzn i 20,1% w przypadku kobiet w wieku 65-75 lat (Eurostat);
·         Średnia emerytura kobiet w Polsce w 2014 r. wynosiła 1653,03 zł, a średnia emerytura mężczyzn w tym samym czasie - 2 394,84 zł
·         W 2014 r. najwięcej kobiet w Polsce otrzymywało emeryturę w wysokości 1 401,90 zł, tymczasem najwięcej mężczyzn otrzymywało świadczenie w wysokości 1 945,97 zł (dominanta).
 
Wśród przyczyn różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w systemie emerytalnym należy wyróżnić przede wszystkim:
 
·         Przyczyny historyczne - kształtowanie systemów opierających się na męskim żywicielu rodziny, pracującym bez przerw w karierze na podstawie umowy o pracę;
·         Przejście do systemu opartego o metodę zdefiniowanej składki (defined contribution – DC) uzależniającego wysokość przyszłego świadczenia od kwoty wpłaconych składek;
·         Sytuacja kobiet na rynku pracy:
a)      Dysproporcje w dochodach kobiet i mężczyzn wynikające z pracy kobiet na mniej prestiżowych stanowiskach(w tym mniejszy udział kobiet na stanowiskach kierowniczych), o mniejszych możliwościach awansu, w sektorach, w których pensje są niższe, z innym zakresem powierzonych im obowiązków;
b)      Częstsza w przypadku kobiet praca w niepełnym wymiarze czasu pracy;
c)      Utrzymująca się niższa aktywność zawodowa kobiet oraz wyższa stopa bezrobocia –  w III kwartale 2015 roku wskaźnik aktywności zawodowej wynosił 48,6% dla kobiet oraz 65,0% dla mężczyzn; stopa bezrobocia odpowiednio – 7,5% wobec 6,7 %;
 
·         Obciążenie kobiet obowiązkami opiekuńczymi wobec dzieci i osób starszych(zmniejszające ich aktywność zawodową i pozycję na rynku pracy) – niedorozwinięty model partnerski, niedorozwinięta sieć opieki instytucjonalnej;
 
·         Regulacje prawne skutkujące gorszą sytuacją kobiet w systemie emerytalnym- nie wszystkie okresy opieki nad dzieckiem traktowane są jako okres ubezpieczenia, czyli okres składkowy. Częste korzystanie z przerw w zatrudnieniu w celu świadczenia opieki może przełożyć się na prawo do emerytury lub jej wysokość;
 
 
·         Niska w wielu przypadkach podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób sprawujących opiekę nad członkiem rodziny – niskie składki emerytalno-rentowe odprowadzane przez budżet państwa za osoby rezygnujące z pracy w celu świadczenia opieki nad członkiem rodziny,  które nie są związane z zarobkami tej osoby, powoduje, że przedmiotowa kompensacja nie ma istotnego wpływu na wysokość przyszłego świadczenia emerytalnego;
 
·         Mentalne (kulturowe) bariery na rynku pracy wynikające z tradycyjnego podejścia do ról płciowych i rodzinnych często wynikające z procesu socjalizacji.
 
 
 
 
Propozycje rozwiązań:
 
·         Wprowadzenie gwarantowanej emerytury minimalnej, w mniejszym stopniu niż dotychczas zależnej od długości stażu pracy (pomoc najbiedniejszym emerytom, a więc głównie kobietom);
·         Wzmacnianie redystrybucyjnej funkcji zabezpieczenia emerytalnego, tworzenie systemów hybrydowych, opartych częściowo o metodę zdefiniowanej składki, a częściowo o metodę zdefiniowanego świadczenia (np. do określonej granicy);
·         Zachęcanie do przystępowania do tzw. trzeciego filaru zabezpieczenia emerytalnego, np. na zasadzie „auto-enrolment”, automatycznego obejmowania pracowniczymi programami emerytalnymi osób w momencie podjęcia przez nie pracy – z możliwością rezygnacji;
·         Rozważenie możliwości wprowadzenia elastycznego wieku emerytalnego ze świadczeniem rosnącym w momencie jak najpóźniejszego odejścia z rynku pracy;
·         Wspieranie możliwości przekwalifikowania oraz uelastycznienia czasu pracy osób starszych;
·         Walka z dyskryminacją osób starszych na rynku pracy (programy antydyskryminacyjne, zachęty dla pracodawców);
·         Stopniowe wprowadzanie tzw. kwot w biznesie, czyli ustalonej na minimalnym poziomie reprezentacji kobiet i mężczyzn np. w zarządach spółek;
·         Upowszechnianie większej aktywności rodzinnej mężczyzn, wydłużenie urlopu rodzicielskiego „tylko dla ojca” np. do 1/3 długości całego urlopu;
·         Rozbudowywanie systemu opieki instytucjonalnej nad dziećmi;
·         Likwidacja niektórych dyskryminujących przepisów uniemożliwiających zaliczenie wszystkich okresów opieki nad dzieckiem jako okresów składkowych;
·         Zinstytucjonalizowanie rynku opieki nad osobami dorosłymi i niepełnosprawnymi, „uzawodowienie” opiekunów, podniesienie wysokości ich świadczeń, wprowadzenie wyższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wprowadzenie możliwości tzw. „urlopu wytchnieniowego”.